Koślawość kolan i stóp to powszechne problemy ortopedyczne występujące u dzieci w okresie rozwoju. Choć często budzą niepokój rodziców, w większości przypadków są naturalnym etapem rozwoju i ustępują samoistnie. Warto jednak wiedzieć, kiedy mamy do czynienia z fizjologiczną koślawością, a kiedy problem wymaga interwencji specjalisty. W artykule wyjaśniamy, czym charakteryzuje się koślawość kolan i stóp, jakie są jej przyczyny, objawy oraz metody leczenia.
Czym jest koślawość kolan i stóp?
Koślawość to deformacja, w której dochodzi do nieprawidłowego ustawienia części ciała względem osi. W przypadku kolan koślawość (genu valgum) oznacza, że kolana są skierowane do wewnątrz, a kostki stóp są od siebie oddalone. Gdy dziecko stoi ze złączonymi kostkami, między kolanami widoczna jest charakterystyczna przerwa, przypominająca kształt litery X.
Koślawość kolan jest fizjologiczna (naturalna) u dzieci między 3. a 7. rokiem życia i zazwyczaj ustępuje samoistnie.
Z kolei koślawość stóp (pes valgus) to deformacja, w której pięta jest wychylona na zewnątrz w stosunku do osi podudzia, a przodostopie jest skręcone do wewnątrz. Często towarzyszy temu obniżenie łuku podłużnego stopy, co prowadzi do płaskostopia koślawego.
Fizjologiczna koślawość a patologia
Rozwój kończyn dolnych u dzieci przechodzi przez kilka naturalnych etapów:
- Szpotawość (kolana skierowane na zewnątrz) – typowa dla niemowląt do około 2. roku życia
- Koślawość (kolana skierowane do wewnątrz) – pojawia się między 3. a 4. rokiem życia
- Normalizacja – zazwyczaj następuje do 7-8. roku życia
Fizjologiczna koślawość kolan charakteryzuje się:
- Symetrycznym ustawieniem obu kolan
- Brakiem dolegliwości bólowych
- Stopniowym zmniejszaniem się z wiekiem
- Odległością między kostkami nieprzekraczającą 6-8 cm
O patologicznej koślawości mówimy, gdy:
- Deformacja jest asymetryczna
- Występują dolegliwości bólowe
- Koślawość nie ustępuje po 7-8. roku życia
- Odległość między kostkami przekracza 8-10 cm
- Koślawość szybko się pogłębia
Objawy koślawości kolan i stóp u dzieci
Koślawość kolan objawia się przede wszystkim charakterystycznym wyglądem nóg dziecka. Główne symptomy to:
- Kolana stykające się lub skierowane do wewnątrz przy wyprostowanych nogach
- Rozstawione kostki przy złączonych kolanach (kształt litery X)
- Chód z kolanami skierowanymi do wewnątrz, często nazywany „chodzeniem gołębia”
- Szybsze męczenie się podczas aktywności fizycznej
- W zaawansowanych przypadkach – bóle kolan i trudności w poruszaniu się
Koślawość stóp objawia się natomiast:
- Wychyleniem pięty na zewnątrz
- Obniżeniem łuku podłużnego stopy (płaskostopie)
- Nieprawidłowym zużyciem obuwia (ścieranie od strony wewnętrznej)
- Bólami stóp, szczególnie po dłuższym chodzeniu lub staniu
- Szybszym męczeniem się nóg i niechęcią do dłuższych spacerów
Przyczyny koślawości kolan i stóp
Koślawość może mieć różne podłoże, najczęstsze przyczyny to:
Przyczyny fizjologiczne
- Naturalny etap rozwoju układu kostno-stawowego
- Wiotkość więzadeł typowa dla wieku dziecięcego
- Proces kształtowania się prawidłowych krzywizn kręgosłupa
Przyczyny patologiczne
- Czynniki genetyczne i wrodzone wady rozwojowe
- Nadwaga i otyłość (nadmierne obciążenie stawów)
- Krzywica (niedobór witaminy D)
- Zaburzenia hormonalne
- Przebyte urazy lub infekcje stawów
- Choroby układowe (np. młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów)
- Zaburzenia nerwowo-mięśniowe
W przypadku koślawości stóp dodatkowymi czynnikami mogą być:
- Niewłaściwie dobrane obuwie (zbyt miękkie, bez podparcia łuku stopy)
- Nadmierne obciążanie stóp
- Osłabienie mięśni podtrzymujących łuk stopy
Diagnostyka koślawości
Rozpoznanie koślawości kolan i stóp opiera się głównie na badaniu klinicznym przeprowadzonym przez ortopedę dziecięcego. Lekarz ocenia:
- Stopień koślawości (pomiar odległości między kostkami)
- Symetrię deformacji
- Zakres ruchomości stawów
- Napięcie mięśniowe
- Chód dziecka
W uzasadnionych przypadkach mogą być zlecone badania dodatkowe:
- Zdjęcia rentgenowskie (ocena struktur kostnych i osi kończyn)
- Badanie postawy ciała (podoskopia)
- Badania laboratoryjne (w przypadku podejrzenia chorób metabolicznych lub zapalnych)
- Konsultacje z innymi specjalistami (endokrynolog, reumatolog)
Leczenie koślawości kolan i stóp
Podejście terapeutyczne zależy od przyczyny, wieku dziecka oraz stopnia deformacji.
Postępowanie w fizjologicznej koślawości
W przypadku fizjologicznej koślawości kolan i stóp u dzieci poniżej 7. roku życia zazwyczaj stosuje się:
- Obserwację i regularne kontrole ortopedyczne
- Ćwiczenia wzmacniające mięśnie kończyn dolnych
- Odpowiednio dobrane obuwie z usztywnionym zapiętkiem i dobrym podparciem łuku stopy
- Unikanie nadmiernego obciążania stawów
- Dbanie o prawidłową masę ciała dziecka
Leczenie patologicznej koślawości
Gdy koślawość jest nasilona lub nie ustępuje z wiekiem, może być konieczne:
- Stosowanie wkładek ortopedycznych korygujących ustawienie stóp
- Noszenie ortez na noc (szyny korekcyjne)
- Fizjoterapia ukierunkowana na wzmocnienie odpowiednich grup mięśniowych
- Leczenie chorób podstawowych (np. wyrównanie niedoborów witaminy D w krzywicy)
W najcięższych przypadkach, gdy deformacja jest znaczna i powoduje dolegliwości funkcjonalne, może być konieczne leczenie operacyjne. Zabiegi wykonuje się zazwyczaj po zakończeniu wzrostu kostnego i mogą obejmować:
- Czasowe blokowanie wzrostu kości po stronie przyśrodkowej (hemiepiodeza)
- Osteotomie korekcyjne (przecięcie i zmiana ustawienia kości)
- Zabiegi na tkankach miękkich (wydłużanie ścięgien, plastyka więzadeł)
Ćwiczenia i profilaktyka
Odpowiednio dobrane ćwiczenia mogą pomóc w korekcji lekkiej koślawości oraz zapobiegać jej pogłębianiu:
- Chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp (naśladowanie „pingwina”)
- Ćwiczenia chwytne stóp (podnoszenie drobnych przedmiotów palcami stóp)
- Chodzenie boso po nierównych powierzchniach (piasek, kamyki, mata sensoryczna)
- Rolowanie stóp na piłeczce lub wałku
- Przysiady z piłką między kolanami
- Jazda na rowerze, pływanie i inne aktywności angażujące mięśnie nóg
Działania profilaktyczne obejmują:
- Dobór odpowiedniego obuwia (usztywniany zapiętek, elastyczna podeszwa, odpowiedni rozmiar)
- Kontrolę masy ciała dziecka
- Regularne kontrole ortopedyczne, szczególnie jeśli w rodzinie występowały problemy z koślawością
- Zrównoważoną dietę bogatą w wapń i witaminę D
- Zachęcanie do aktywności fizycznej wzmacniającej mięśnie nóg
Koślawość kolan i stóp u dzieci najczęściej jest naturalnym etapem rozwoju, który nie wymaga intensywnego leczenia. Kluczowa jest jednak regularna obserwacja i konsultacja z lekarzem ortopedą, szczególnie gdy deformacja jest asymetryczna, towarzyszy jej ból lub nie ustępuje z wiekiem. Wczesna interwencja w przypadkach patologicznych może zapobiec poważniejszym problemom w przyszłości i zapewnić dziecku prawidłowy rozwój układu ruchu.